BESSE, Jean-Charles de. Voyage en Crimée, au Caucase, en Géorgie, en Arménie, en Asie Mineure et Constantinople en 1829 et 1830; pour servir à l’histοire de Hongrie…, Paris, Librairie Delaunay, 1838.
Macar asıllı ancak anadili fransızca olan Jean-Charles de Besse sadece Kırım, Kafkasya, Gürcistan, Ermenistan ve Anadolu'da yaptığı gezinin sehayatnamesi ile tanınır. Ayrıca bir tane de fransızca yazılmış türkçe dilbilgisi kitabı var. Paris'te çıkan Mercure Etranger gazetesinde yazdığı makalelere şair János Batsányi imza atmaktaydı. Burada sözkonusu olan eserin 1831 yılında hem fransızca hem macarca dillerinde yayınlanması amaçlanırken bu girişimin maddi destek bulamayışı ve yazarın Cezayir, İtalya ve Fransa'ya yaptığı zorunlu gidiş-gelişler kitabın yayınlanmasını geciktirmişti.
Besse eski çağlarda Kafkasya'da yaşamış Macarların izlerini aramak amacıyla oralarda yaşayan halkları incelemiş, seyahatnamesi ise şu şekilde gelişmektedir: İlk bölümde Tatarlar, Kerç (Panticapaeum) ve Simferopol şehirleri, Kırım halkı, Karadeniz'in askerî sömürgelerindeki Kazaklar, Elbruz dağı ve Kırgızlar, Avarlar, Macarlar gibi çeşitli halklar betimlenir.
İkinci bölümde güney Kırım betimi, tatarların bir at yarışı ve Kefe (Theodosia) şehri halkının yaşamından ayrıntılar verilir. Nihayet üçüncü bölümde Trabzon şehri, oradan Erzurum'a gitmek üzere katıldığı kervan, Gürcistan, Tiflis, Büyük Ermenistan ve İstanbul Boğazı betimlemeleri yer almakta. Bunlardan başka yazar 1826 yılında sultan II. Mahmut'un türk ordusunda yaptığı reformlardan sonra ordunun adetlerindeki değişikliklere değindikten sonra İsfahan'dan İstanbul'a kadar uzanan kara yolculuğunun güzergâhıyla kitabını bitirmektedir.
Yazan: İoli Vingopoulou
