CHOISEUL-GOUFFIER, Marie Gabriel Florent Auguste de. Voyage pittoresque de la Grèce, Paris, J.-J. Blaise M.DCCC.IX, [=1809].

Fransız asıllı asilzade gezgin ve diplomat Marie-Gabriel-Florent-Auguste kont Choiseul-Gouffier (1752-1817) Paris'te doğar ve Le Voyage du jeune Anacharsis en Grèce adlı ünlü tarihî eserin yazarı ve Antik Yunanistan tutkunu ünlü profesör abbé Barthélemy yanında öğrenim görür. Antik çağ araştırmaları o günün Avrupasında ilerlemiş ve arkeolojik bilgiler gelişmiş olduğundan, bunun sonucu olarak doğan yeni anlayış, antik evrenle tanışma konusunda sadece metinlerin okunmasıyla yetinmiyor geçmişin vuku bulmuş olduğu yerde bulunmayı da hesaba katıyordu. İlk arkeolojik seferler böyle bir anlayışla gerçekleştirilir (Dilettanti grubu, Pompei kazıları).

Durum öyleyken Choiseul-Gouffier 24 yaşında (1776) Toulon'dan Atalante adlı firkate ile Yunanistan'a doğru ilk yolculuğuna çıkar. Amacı bir yandan antik harabelerin görünümünü çizmek öte yandan çağdaş yunanlıların yaşam biçimlerini kaydetmekti. On iki ay süren ve daha aşağıda sözünü edeceğimiz bu ilk yolculuğun meyvesi Voyage pittoresque de la Grèce başlıklı anıtsal eserdir. İlk cildi 1782'de yayınlanır. Doğu'nun büyüleyici evreni bu eserin başlıca unsuru olan görüntünün yenilikçi tekniği aracılığı ile Avrupalı okurun gözünde capcanlı olarak sergileniyordu. Üç yüz onbir tane bakır gravür içeren eser ayrıca gravürlere eşlik eden açıklayıcı metinler ve yunanlılara karşı çok dostane bir tavır alan önsözle tamamlanmaktadır.

Choiseul-Gouffier 1784 yılında Fransız Akademisi üyeliğine seçilir ve XVI. Louis tarafından İstanbul'a Fransa elçisi olarak atanır. Böylece 1785 yılının Temmuz ayında İstanbul'a varır. Bu şekilde Fransa hükümdarının kendisine verdiği Babıali ile ilişkin diplomatik görevle Doğu'ya ikinci seyahatini gerçekleştirmiş olur. Kendisine eşlik eden yada onun hesabına görevler üstlenen arkeolog, ressam, çizer, gökbilimci, gravürcü ve daha birçok bilimadamı ile birlikte Yunanistan'ın hem anakara hem adalar kısmında yıllarca sürecek olan son derece zahmetli bir araştırmaya koyulurlar. Ancak Choiseul-Gouffier Fransa temsilciliği olan bu yeni konumundan birçok kez, diplomatik nedenlerden ötürü, yunanlılar hakkındaki görüşlerini değişmiş olarak gösterir. Fransız Devriminin ikinci yılında, Devrim Mahkemesi kararınca kral XVI. Louis, Choiseul-Gouffier'nin geri çağırılmasını ve Londra'daki Fransız elçiliğine atanmasını emreder. Choiseul-Gouffier kralcı olduğundan bu emre uymayı reddedip istifa eder ve Rusya'ya sığınır. II. Katerina maiyetinde Güzel Sanatlar ve İmparatorluk Kütüphaneleri Akademisi müdürü olarak Rusya'da 10 yıla yakın bir süre kalır (1793-1802).

Fransa'ya ancak Restorasyon döneminde döner ve Eşitler Meclisi (Chambre des Pairs) üyesi olarak bakan mevkiine gelir. Evini Akropolis'teki Erechtheion tapınağı uslubunda yaptırır, "Yunan dili oteli" adlı devrim öncesi gizli örgütte başkanlık yapar ve 1809'da eserinin ikinci cildini yayınlar. 1817'de üçüncü cildin hazırlığını bitiremeden ölür. Özellikle Truva yöresi ile ilgili topoğrafya, tarihî anıtlar, buluntular, yazıtlar ve sikkelere ayrılmış olan üçüncü cilt, tamamen Barbié du Bocage ve Letronne'un editörlüğünden geçerek 1822 yılında yayınlanır. Osmanlı İmparatorluğunun başkentinde kaldığı süre içinde Choiseul-Gouffier bir yandan gezilerinde yaptığı eskiz ve desenleri tamamlayacak mimar, arkeolog, çizer, edebiyatçılardan meydana gelen koca bir ekip kurmuş, öte yandan ise özellikle Atina ve etrafındaki geniş çevreden büyük sayıda arkeolojik eserin elde edilmesi, paketlenmesi ve taşınması için sayısız seferler düzenlemişti. Zengin arkeolojik koleksiyonu Louvre müzesi ve özel koleksiyonculara satıldı.

Çağdaş araştırmacılar tarafından kişiliği pek tartışılan Choiseul-Gouffier bir yandan antik yunan görkeminin büyük bir hayranı olup antik uygarlığın tümü üzerine övgüsünü kurarken öte yandan siyaset kariyeri süresinde Babıali ile Fransa ve öteki siyasal güçler arasındaki dengenin sağlanabilmesi uğruna gitgide çağdaş yunanlıların sert bir eleştirmeni konumuna geliyor. Tavrındaki bu değişme yapıtının 1842 yılında ölümünden sonra yapılan yeni baskısında da ortaya çıkmakta; nitekim bu yeni baskının başlığı Voyage pittoresque dans l’empire Ottoman, en Grèce diye değiştirilir. Buna rağmen Fransız bir aristokrat ve ikinci seyahatinden (1784-1792) sonra bilinçli bir diplomat olan Choiseul-Gouffier'nin birkaç ciltlik bu eseri arkeolojik ilgileri, araştırma merağı, eleştirel düşünüş tarzı ve sanatçı duyarlığından meydana gelen çok yönlü yeteneğini sergilemektedir. Gezgin olarak yazdığı bu çok önemli yapıttan başka Choiseul-Gouffier son derece becerikli bir diplomat olarak da karşımıza çıkar. Kral XVI. Louis'nin elçisi sıfatıyla Fransa ile Osmanlı İmparatorluğu arasında uzun seneler süren dostluğun sonucu olarak, kapitülasyonlara, fransız gemilerinin Karadeniz'de seyriyle ilgili on tane yeni maddenin eklenmesini başarır.

Eserinin birinci cildi özellikle ilk seyahatini anlatmaktadır. Bir fransız firkatesi ve seçkin bir tayfa ile Toulon'dan yola çıkıp Sardenya, Malta ve Sicilya'dan geçer. Koroni'ye (Koron) yanaşır, daha sonra Kimolos, Milos, Sifnos, Sikinos, İos, Thira (Santorini), Naksos, Tinos, Siros, Delos, Paros, Antiparos, Skiros, Limnos (Limni), Lesvos (Midilli), Hios (Sakız), Samos (Sisam), Patmos, Kos (İstanköy), Rodos, Simi (Sömbeki) adalarından geçer. Sakız'ın karşısındaki Çeşme (Krini) ve daha sonra Fethiye'de (Makri) durak yaparak yolculuğunu batı Anadolu'da sürdürür ve Telmessus, Milas, Stratonikeia (Eskihisar), Bodrum (Halikarnassos), İassos, Herakleia (Latmos), Didim, Priene, Milet, Efes, Teos ve İzmir'i ziyaret eder.

İkinci cilt yine Anadolu ve kuzey Ege denizinde yaptığı geziden İzmir, Bergama, Assos, Samothraki (Semadirek) ve Truva ile tamamlanmakta. Üçüncü cilt Alexandria Troas, Truva, Bozcaada (Tenedos), ve Çanakkale Boğazındaki Madytos (Eceabat), Abydos, Sestos, Gelibolu (Kallipolis), Lapseki (Lampsakos) antik kentleri ile devam edip İstanbul'dan konularla kapanır. Bunlar arasında İstanbul'un tarihî anıtları, görülmeğe değer yerler, Boğaziçi manzaraları, ve İstanbul'da bir arada yaşayan değişik insan tipleri, örneğin Osmanlı devlet idaresinden, birçok meslekten -özellikle seyyar olanlardan- ve çeşitli millet azınlıklarından tipler yer almakta.

Özgün ve eşsiz olan bu yapıt gezgin edebiyatı gelişiminde bir kilometre taşı niteliğinde olup daha sonraki tüm yayınları etkilemiş, gravür temaları kopyalanıp başka birçok seyahatnamenin görsel kısmında kullanılmıştır. Bu gravürlerden özellikle adalarla ilgili olanlar, Yunanistan doğasını içindeki çağdaş insanla bağdaştırıp her yerin kendine özgü peyzajı içine yerleştirmeleri açısından bugüne dek en sevilen ve bilinen eserler arasındadır.

Choiseul-Gouffier muhteşem eserinde antik yunan kültürüne karşı sevgiyi ve kendi devrinde yetişen - ancak yunan milli unsurunun uyanışı sürecine karşı henüz kararsız duran - yunansever düşünüş tarzını yeni ve özgün bir biçimde ifade eder.

Yazan: İoli Vingopoulou

TRAVELOGUES

GEZGİNLERİN BAKIŞI

Yerler - Anıtlar - İnsanlar

Güneydoğu Avrupa - Doğu Akdeniz

Yunanistan - Anadolu - Güney İtalya

15. yüzyıl - 20. yüzyıl

Konular (39)