SOMER Jan. Johan Sommers Wasser und Land-reyse gethan nach der Levante, oder Morgen-ländern. Αls Italien, Candien, Cyprus, Egypten, Rhodus, Archipelagus, Türckeyen, ec..., Amsterdam, Christoffel Cunradus, 1664.
Benedikten tarikatına mensup bir keşiş olan Hollandalı Jan Somer (yaklaşık olarak 1560-1640) (okunuş: Yan Zomer) iki yıla yakın bir süre için (1590-1592) Doğu'da seyahat eder. Doğum yeri olan Zelanda (Zeeland) taşrasından 1590 yılının Kasım ayında yola çıkıp Livorno, Piza, Floransa, Bologna ve Ferrara şehirlerinden geçerek Venedik'e ulaşır ve buradan 17 Haziran 1591 tarihinde gemiyle yeniden yola çıkar.
İstria yarımadasında Pula şehrini, Dalmaçya kıyılarını, Kerkira (Korfu) ve Zakinthos (Zante) adalarını ziyaret ettikten sonra 24 Temmuz 1591 tarihinde Hanya'ya ulaşır ve Girit'i (Kandiye/İraklion ve Rethimno'yu) gezer. Ardından, bindiği gemi Mısır'a doğru giderken büyük bir fırtınaya kapılır ve zorunlu olarak Kıbrıs'ın Magosa limanında durur. Orada Somer esir düşer. Kaçmayı başarıp kısa bir süre için Mısır'da kalır (İskenderiye, Rosetta, Kahire) ve 1591 yılı Ekim ayında Lübnan'a seyahat eder. Bir ayda Halep, Suriye'de Trablus (Trablusşam) ve Kudüs şehirlerini gezdikten sonra gemiye binip Rodos, Milos, Paros, Lezvos (Midilli) ve Hios (Sakız)'dan geçer. Somer bir deniz kazasından sonra nihayet Truva'ya ulaşmayı başarır, Bozcaada'yı (Tenedos) ziyaret eder ve 1591 Kasım ayında İstanbul'a varır.
Oradan büyük bir olasılıkla doğu Trakya, Selânik, Atina, Korint'i ziyaret eder. Kesinlikle bilinen tek şey 1592 yılı Nisan ayında İtalya'nın Ragusa şehrinden geçip İsviçre yolundan doğum yerine dönmüş olduğudur. Yolculuğunun vakayınamesi ölümünden sonra 1649 ve 1661 yıllarında, hemen hemen tıpatıp iki baskı olarak yayınlanır. 1664 yılı baskısı ise yolculuk tarihi olarak 1640-1642 yıllarını verir; ne var ki yazar o tarihlerde vefat etmiş durumdaydı.
Vakayınamenin son kısmında rastlanan bazı abartmalar ve özdeşleştirilememiş bazı yer adları eserin tamamının güvenilirliğini sorgulamaya tabi tutuyor. Alışılmış tarih-coğrafya bilgilerinden başka, Somer, Girit'te yaklaşık olarak kaldığı 40 gün içinde gezdiği Hanya, İraklion, Gortina, Rethimno'yu anlatır, zamanını yunanca öğrenmekle değerlendirdiğinden sözeder; yolculuğun devamında Rodos'u ziyaret edip Rodos hakkında metninde çok özgün ve ayrıntılı gözlemlerde bulunur. Ne var ki keskin bir gözlemci olmakla birlikte gördüğü her yeri sürekli olarak kendi doğup büyüdüğü yerle kıyaslar.
Yazan: İoli Vingopoulou
