LEAKE, William Martin. Travels in Northern Greece, III. cilt, Amsterdam, Adolf M. Hakkert, 1967.
Topoğrafya uzmanı, arkeoloji tutkunu ve Dilettanti grubunun bir üyesi olan Britanyalı yarbay William Martin Leake (1777-1860) (okunuş: Lik) Yunan kültürünün konumlandığı mekânın en sistematik araştırmacılarından biri sayılmaktadır. Royal Military Academy'de öğrenim gördükten sonra 4 yıl Hindistan'da yaşar, Royal Society of London, Royal Geographical Society ve Berlin Bilim Akademisi kurumlarında üye olur. 1794-1815 yılları arasında, Britanya hükümetinin gelecekteki siyasal ve askerî çıkarlarına hizmet etmek amacıyla, görevli olarak Osmanlı İmparatorluğunun Avrupa ve Asya'daki eyaletlerine gönderilir. Böylelikle 1801 yılında Mısır ve Nil nehri şelalelerinin haritasını çizer, ancak dönüşte bindiği ve Lord Elgin'in (okunuş: Elcin) Akropolis'ten koparmış olduğu mermer yontuları taşıyan gemi batınca Leake de çizmiş olduğu harita ve çizimlerin tümünü yitirir. Daha sonra Peloponez'in stratejik profilini, yolları ve istihkâm noktalarını inceler. Tepedelenli Ali Paşa maiyetinde resmî temsilci olarak Kuzey Yunanistan bölgesinde ilk kez olarak keşif araştırmaları yapar ve, nihayet, Batı Anadolu'da eşsiz bir sabırla adım adım yürüyerek sistemli bir biçimde coğrafya kaydını yapar. Leake görevli olarak gittiği yerlerdeki herhangi önemli öğeleri bağlantılı ve ayrıntılı bir biçimde kaydedip zengin yazınsal ürünler vermiştir. Kendi şahsına pek az odaklanan gezi yazıları ile tarih ve politika anlatılarının asıl odak noktası antik ve çağdaş Yunan evrenidir. Leake'in biriktirmiş olduğu büyük sayıda arkeolojik eser British Museum ve Cambridge Üniversitesine verilmiştir.
Leake Doğu'da ve Avrupa'da üstlenmiş olduğu görevleri tamamladıktan sonra ülkesine döner. Bu sırada 39 yaşındadır. Dönüşünden sonra ömrünün sonuna dek, yani 45 yıl boyunca derlemiş olduğu malzemeyi sınıflandırmak ve araştırmalarının sonuçlarını kaleme alıp yayınlamakla uğraşır.
Osmanlı İmparatorluğu topraklarında gezisi Mısır'dan döndükten sonra, 1804 yılı Aralık ayında başlar; Şubat ayına dek kuzey Epir'i yürüyerek katetmiş olur. Ardından Peloponez'e gider, ancak kitabında yazdığı gibi Pausanias'ın metnini kılavuz olarak kullanıp keşfetmek istediği herşey için zamanı yeterli olmaz. Yunanistan'ın güneyinde yaptığı bu gezi aynı yılın Mayıs ayında tamamlanır. 1805 yılının Haziran ayında, Leake, gine orta ve kuzey Yunanistan'ın batı kesimlerine yönlenip Tepedelenli Ali Paşa idaresindeki yörelerin hemen hemen tümünü araştırır; Doğu Pindos dağlarını, Tesalya, Boeotia ve Fokida yörelerini gezdikten sonra nihayet Patras'a varır. 1806 yılının Şubat ayında Peloponez'e ikinci gezisini yapmak üzere gelir, ve aynı yılın Ağustos ayına kadar burada kalır. Ardından İyon denizi adalarını ve Kiklad adalarını ziyaret eder, buradan ise Ege'nin kuzeyine doğru yönlenip Athos 'a (Aynoroz) varır. Makedonya'nın doğu ve orta kesimleri de dikkatinden kaçmaz. 1807 yılında Osmanlılarla İngiltere arasında savaş patlamasıyla, Leake, aylar boyunca Selânik'te rehin tutulur. Britanyalı yarbay topoğraf nihayet Ali Paşa ile görüşmeleri üstlenerek Epir'de kalır ve yeniden keşif ve incelemelerine koyulur. 1810 yılı Mart ayında, Leake, İngiltere'ye döner ve 1814'ten itibaren arkeolojik araştırmalarının sonuçlarını içeren eserlerini, hatta çağdaş yunan diline ilişkin bir incelemesini de yayınlar. Daha sonraki yıllarda İsviçre'de çeşitli görevler üstlenir, Oxford üniversitesinden doktor ünvanını alır, makaleler yazar, kolektif olarak yazılmış kitaplara katkıda bulunur, çeşitli seyahatnameleri yayına hazırlar, Yunan ayaklanmasıyla ilgili metinler yazar, Royal Society of Literature, Royal Geographical Society, Berlin Bilimler Akademisi ve Paris Bilimler Akademisi kurumlarının üyesi olur. Nihayet 1856 yılında, 79 yaşındayken, meşhur sikke koleksiyonunun kataloğunu yayınlar.
Sözkonusu eserde Yunanistan'a ve özellikle kuzey yunan bölgelerine yaptığı dört seyahatin güzergâhını işlenmiş bir biçimde verir; bunun yanısıra ziyaret ettiği yerlerin arkeolojik ve çağdaş sosyoekonomik durumu hakkında yazar. Epir, Makedonya, Orta Yunanistan, Kiklad adaları, Tesalya ve Sporat adaları ayrıntılı olarak betimlediği yerler arasındadır. Kitabının birinci cildinde kaydettiği güzergâh şunları içerir: Arnavutluk, Avlonya, Akrokeravnia Ori (Himare dağları), Ergiri, Tepelen, Dropull (Deropoli), Antigoneia, Lukove, Butrint, Kalidona, Makyneia, Mesolongi, Plevrona, Vrahori, Thermo, Akheloos, Stratos, Lysimachia, Lepeno, Amvrakia, Sparto, Vonitsa, Aktio, Nikopolis, Arta, Arahthos, Yanya, Suli, Klisura, Kyafa, Zalongo, Kasopi, Kalarites, Sirako, Grevena, Meçovo, Alyakmon, Syatista, Kastoria, Vogaçiko, Koriça, Apolonia, Manastır, Berat, Yanya, Permet, Zagorya, Voydomatis, Meteora, Kalambaka, Trikala (Tırhala), Larisa, Farsala, Domokos, Ksinyas, Zituni (Lamia). Birinci cildin ek bölümünde Tepedelenli Ali Paşa'nın yaşamöyküsü ile Epir'daki Hanya, Suli, Ergiri ve Nikopolis hakkında notlar yer almaktadır.
İkinci ciltte betimlenen yerler şunlar: Levadya, Petra, Trifonya, Skripu, Lokrida, Heronia, Thiva (Thebai), Halkida, Avlida, Kopais, Ptoon, Kardiça, Plataea, Agios Meletios, Dervenohoria, Atina, Attika (Megara, Parnitha, Kifisia, Maraton, Ramnus, Kalamos, Oropos), Thiva (Thebai), Lefktra, Thisvi, Agia Kiryaki, Elikon, Osios Lukas, Aspra Spitya, Delfi, Hriso, Amfisa, Lidoriki, Mornos ve Nafpaktos (İnebahtı).
Üçüncü ciltte gezi ve incelemeleri şu yerlerde devam eder: Kerkira (Korfu), Sivota, Parga, Lefkada (Santa Mavra), Meganisi, Kalamos, İthaka (Bathi, Aetos), Kefalonya (Argostoli, Liksuri, Assos), Kithira, Milos, Paros, Antiparos, Naksos, Dilos, Mikonos, Skiros, Skopelos, Skiathos, Ay-Stratis, Alonisos, Aynoroz, İerisos, Sithonia, Stratoni, Stavros, Volvi, Strimonas, Orfani, Amfipoli, Serez, Filipi, Selânik, Aksios (Vardar nehri), Moglena, Edesa (Vodina), Nausa, Veria, Kozani, Servia, Elasona, Tirnavos, Larisa, Ambelakia, Goni, Tempi, Platamon, Litohoro, Kitros, Preveza, Voniça, Akarnania, Anatoliko, Mesolongi, Trikadokastro, Oiniades, Kalidona.
Dördüncü ciltte şu yerler betimlenir: Ehinades, Astakos, Aetos, Katuna, Voniça, Preveza, Aktion, Mitikas, Paramithia, Filiates, Yanya, Koniça, Ziça, Thiami, Delvinaki, Yanya (şehrin çözümlemeli topoğrafyası ve sosyoekonomik durumu ile Ali Paşa hakkında yazar), Dodona, Kalarites, Meçovo, Trikala, Larisa, Farsala, Almiros, Pagasai, Volos, Pilion, Velestino, Kardiça, Trikala, Yanya. Cildin sonundaki ek bölümünde Yanya'nın 14. yüzyıldaki tarihi ile ilgili bir inceleme yer alır.
Yazan: İoli Vingopoulou
