Fransız asıllı askerî doktor Émile Félix Deschamps (1857-19??) Marsilya Coğrafya Kurumu üyesiydi. Ordudan istifa ettikten sonra Fransız Eğitim Bakanlığı tarafından kendisine verilen görevle bütün dünyayı gezmek üzere bir seyahat gerçekleştirmişti.
Bu uzun yolculuk boyunca derlediği gözlem ve fotoğrafları birkaç yıl süreyle bağımsız yayınlar şeklinde ve çeşitli bilimsel dergilerde makale olarak yayınladı. Ziyaret edip hakkında yazı yazdığı ülke ve yöreler arasında Seylan (bugünkü Sri Lanka), Türkiye, Tunus, Kıbrıs, Filistin, Şangay ve Kuzey Amerika bulunmakta. Ayrıca tropikal hastalıklar hakkında ve deniz flora ve faunası hakkında eserler yazmıştır. Deschamps'ın geniş ilgi alanı (botanik, entomoloji -böcek bilimi-, arkeoloji, etnoloji) eserlerine çok özel nitelikler kazandırmıştır.

Kıbrıs'ta kaldığı süre için yazdığı vakayınamede ada toplumunun Osmanlı hakimiyetinin bitişinden on dört yıl sonraki durumunu yalın ve dolaysız biçimde aktarır. Deschamps Marsilya'dan yola çıkıp yirmi üç gün süren bir yolculuktan sonra 14 Kasım 1892 tarihinde Kıbrıs'ın Larnaka şehrine varır. Vakayınamesi Larnaka'daki mahalleleri, pazar yerlerini, liman trafiğini, kadınları, yönetimi, tuzlaları, camileri ve ada tarihini son derece ilginç betimlemelerle kaydeder.

Daha sonra Deschamps adanın geri kalan yerlerini gezer [Magosa, Lefkoşa, Girne, Troodos (Beşparmak) dağı, Limasol, Kykkos manastırı, Bella Pais, St. Hilarion kalesi, Pafos, Salamis, Karpasia (Karpaz) ve başka]. Gezi ayrıntılarından başka ziyaret ettiği kiliseleri, dini merasimler, ortodoks, ermeni, ve müslüman cemaatlerinin bayramları, çeşitli manastır ve pazaryerleri, kıyafetler, şehir tahkimatları ve antik harabeler, halkın uğraşları (ticaret, balıkçılık ve sünger avı, dokuma tezgâhları, seramik sanatı, yılanlar, tarım işleri, keçi boynuzu toplaması, Morfu şarabı ve başka), çeşitli tarihi olaylar ve, Frenk ve Osmanlı hakimiyeti sırasında vuku bulan olayları anlatır.
Arkeoloji yada sanat tarihi alanında fazla bilgileri olmamakla birlikte Deschamps keskin bakış açısı olan bir gözlemci olarak antik harabelerin durumunu, ada halkının çağdaş gerçeklerini ve Hristiyanlarla Müslümanların bir arada yaşayışlarını betimler. Tufan Bayramı (Kutsal Ruh dua günü) ile ilgili yazdıkları son derece ilginç olup, sözkonusu dinî törenin antik geçiş törenleriyle bağlantısını gösterir. Deschamps adada 15 ay kaldıktan sonra 4 Mart 1894 tarihinde vakayınamesine nokta koyar. Kitabın ek kısmında yazar latince, fransızca ve yunanca yazıtlar, Kıbrıs adasının tarihî dönemleri ve yer adlarıyla ilgili açıklamalara yer verir.

Yerel yönetim, arkeoloji, antropoloji, mimari, botanik, etnoloji, doğal coğrafya, dil, iklim, mineraller, siyaset, toplum, ve çeşitli istatistiklerle verdiği bilgi zenginliği sayesinde sözkonusu vakayiname İngiliz hakimiyetinin ilk dönemlerinde Kıbrıs'la ilgili çok değerli bir kaynak oluşturmaktadır. Kitabın görsel kısmı yazarın kendi çektiği fotoğraflar ve çizdiği kabataslak çizimlerden ibarettir.


Yazan: İoli Vingopoulou