Tenedos / Bozcaada
Tenedos yada Bozcaada, edebiyat ve coğrafya yayınları evreninde, tüm Ege denizi adaları gibi, ilk kez 15. yüzyıl başlarında elyazması haritalardan oluşan ve öncü bir eser olan "Liber Insularum Archipelagi"de kaydedilir. Bu eser daha sonra üretilmiş olan başka ada-sahil haritası baskıları (isolario) için model olmuştu (B. dalli Sonetti, 1485; Β. Bordone, 1547). Sonetti, haritalarını vezinle yazılmış metinlerle tamamlar, Bordone ise kendine özgü haritalarına adanın tarihi ve iklimi hakkında bilgiler ekler. Tüm benzer eserlerde olduğu gibi Antonio Millo'nun (1582-91) haritaları da dönemin basılı kitaplarından alınmış gravürlerle tamamlanır. Yunan asıllı Antonio, çizdiği haritaların üzerinde - bunların arasında Tenedos-Bozcaada haritası da dahil - deniz trafiğinin tehlikeli noktalarını işaretler. Yer adlarının saptanmasında, Millo, dönemin liman rehberlerini (portolan) kullanır.
Tenedos'la ilgili olarak J. Maurand'ın seyahatnamesinde (1544) çok nadir bir elyazması çizim bulunmaktadır. 16. yüzyıl sonlarına doğru gelirken, Tenedos, G. Rosaccio'nun (1598) daha eski benzer bir eserden etkilenmiş olan "isolario"sunda görünür. Rosaccio'nun gravürleri de daha sonra yayınlanan seyahatnameleri etkiler (H. Beauvau, 1615). 17. yüzyıl ortalarında Venedik gravür stilinin güzel küçük bir örneği olan Μ. Boschini'nin kitabında Tenedos haritası kitaptaki bütün öteki haritalar gibi tarih-coğrafya içerikli açıklayıcı bir metin eşliğindedir. Fr. Piacenza'nın (1688) "isolario"su, kusursuz bir kazıma ile yapılmış haritalar ve Ege denizi adaları ile Kıbrıs ve Peloponez hakkında bol bilgiler veren metinler içermektedir Ol. Dapper'in 1688 yılında çıkmış zengin içerikli eseri gravürlerinin kusursuz tekniğiyle ün kazanmıştı. Dapper bu eser için çoğunlukla antik yunan ve latin edebiyatı yazarları, "portolan" (liman) haritaları ve "isolario"lar, hatta çağdaş seyahatnameler ve geçerli haritalardan yararlanmıştı. Eserde Tenedos haritası ve adanın antik sikkelerini gösteren bir tablo yer almakta. 17. yüzyıl sonlarında yayınlanan J. Peeters'in eserleri (1690) Osmanlı-Venedik savaşlarında Batı hristiyan güçlerinin zaferlerini vurgular. Bu kitapların gravürlerinde Adriyatik denizinden Hindistan'a kadar uzanan coğrafyadan şehir, liman ve başka yer manzaraları görülebilir. Kitapta Tenedos haritası yer alır.
J. Seller, Akdeniz kıyılarının ilk ayrıntılı haritası olan ve "English Pilot..." (okunuş: İngliş Paylot) adıyla bilinen eserin yaratıcısıdır. Sözkonusu eser ilk kez 17. yüzyılda yayınlanır, birçok yeni baskı yapar ve 19. yüzyıl dahil olmak üzere uzun süre kaynakça olarak kullanılır (burada sözkonusu olan 1771 baskısıdır). Seller'in toplu eserleri gemicilik haritalarında ingilizceyi geçerli dil kılmış ve ilerideki harita yayınlarını önemli ölçüde etkilemişti. Eserde Tenedos sahillerinden çizimler sunulur.
Tenedos merkezi ve kalenin görüntüsü B. Randolph'un eserinde (1687) değişik görsel uslupla aktarılır; aynı şey kısa süre sonra (1717) Ege adalarında çığır açıcı bir güzergâh çizen J. Pitton de Tournefort'un eseri için de geçerli.
19. yüzyıla gelince artık Tenedos adası birçok yöre haritasında yer alır hatta Truva ve etraf yöresine (Troas) ilişkin çizim ve gravürler ufkunda belirir (W. Gell, 1804; Ch.C.Frankland, 1829; Et. Rey, 1867). 18. yüzyıl sonlarıyla 19. yüzyıl başlarında, "görüntü"yü seyahatnamenin başlıca öğesi kılan ve devrin arkeoloji tutkunlarının yunansever eğilimini yepyeni ve özgün bir biçimde dile getiren M.G.F.A. Choiseul-Gouffier'nin görkemli eserinde yer alan Tenedos kalesi ve merkez görüntüleri hâlâ çarpıcılığını korumaktadır. Ig. Melling'in üstün nitelikli eserindeyse (1819) adanın kalesi ve limandan birçok hoş küçük ayrıntı görülmektedir.
Albüm'de (1984) sergilenen eserler arasında, İngiltere'de yayınlanan çığır açıcı “The Illustrated London News” (1842-1885) dergisiyle “The Graphic” (1869-1885) dergisinden alınmış nadir ve çok kayda değer tahta baskı gravürler yer almaktadır. Bu gravürlerin konusu 1842-1885 yılları arasında vuku bulmuş siyasal ve toplumsal olaylar ve savaşlara ilişkin yerler (Tenedos adası dahil) ve kişilerdir.
Yazan: İoli Vingopoulou