Athos yarımadası (Aynoroz) edebiyat ve coğrafya yayınları evreninde, tıpkı Ege denizi adaları gibi, ilk kez 15. yüzyıl başlarında Cr. Buοndelmonti'nin  elyazması haritalardan oluşan öncü eseri "Liber Insularum Archipelagi"de kaydedilir. Bu eser daha sonra üretilmiş olan deniz ve ada haritası baskıları (isolario) için model olmuştu   (B. dalli Sonetti (1485,) B.Bordone 1547). Sonetti, haritalarını vezinle yazılmış yorumlarla tamamlar, Bordone ise kendine özgü haritalarında Athos'taki Ayion Oros (Aynoroz) keşiş cemaati hakkında bilgiler de ekler. 

17. yüzyıl ortalarında Venedik gravür stilinin güzel küçük bir örneği olan M. Boschini'nin kitabında Athos yarımadasının haritası bütün öteki haritalar gibi tarih-coğrafya içerikli açıklayıcı bir metin eşliğindedir. Fr. Piacenza'nın (1688) "isolario"su, mükemmel bir kazıma ile yapılmış haritalarla Ege denizi adaları Kıbrıs ve Peloponez hakkında bol bilgiler veren metinler içermektedir. J. Enderlin'in kitaplarında gördüğümüz tablolarda daha eskiden çıkmış sevilen kitaplardan hatta aynı devirde (1686) yayınlanmış kitaplardan kopya edilmiş konular işlenmektedir. Sözkonusu baskı Athos yarımadasının düş gücü ürünü bir görüntüsünü sunmaktadır.

Ayion Oros (Aynoroz) hakkında elimizde bulunan ilk ayrıntılı betimleme P. Belon'un (1553) seyahatnamesinde yer almakta. Bu seyahatnameyle ilk kez yörenin florasından resimli örneklere ve Aynoroz yarımadasını çevreleyen deniz alanını gösteren nadir bir haritaya ulaşmaktayız. (Sözkonusu harita eserin ancak 1588 tarihli yeni baskısında yer almıştı). 

Aynoroz hakkında çok ilginç bir harita da M.G.F.A. Choiseul-Gouffier'nin iddialı eserinde yayınlanır (18. yüzyıl sonu-19. yüzyıl başı). Sözkonusu eser "görüntü" öğesini seyahatnamenin başlıca unsuru konumuna getirir. Ed.D. Clarke'ın (1816) eserini donatan gravürlerin çoğu arkeoloji konulu olmakla birlikte, sergiledikleri nadir görüntüler çeşitli yerlerin tarihi hakkında önemli bilgiler vermektedir. Burada sözkonusu olan gravür Athos dağının deniz yönünden bir görüntüsüdür. W.M. Leake'in en önemli eserlerinden birinde yer alan çizim ve planlar (1835, ve anastatik baskı 1967), İngiliz asıllı arkeoloji-sever topoğrafyacının mekânı ve tarihî anıtları, Athos dahil olmak üzere, son derece sistemli ve kapsamlı bir biçimde inceleyip kaydettiğini kanıtlar.

19. yüzyılda Aynoroz dağı "Doğu hristiyanlığının bir sığınağı" olmaktan başka, ziyaretçilerin gezgin kılıfı altında Büyük Devletlerin güneydoğu Avrupa'daki siyasal müdahalesini gizlemesi için verimli bir zemin sağlamıştı. Dolaysıyla Aynoroz kesinlikle uğranılacak bir "erek" durumundaydı. Seyahatnamelerde okuduğumuz ve buradaki yaşam ve sanatlarla ilgili son derece ayrıntılı metinlere eşlik eden resimler manastır yaşamının ayrıntılarında, binalar, freskler, kilisede kullanılan nesneler ve de yörenin flora zenginliğinde odaklanmaktadır (W. Fr. Ainsworth 1870, Μ. de Vogüe 1887, R. Curzon, 1897).  Bayan Mary Adelaide Walker'in kayda değer eserindeki (1864) tablo konuları özellikle ilgi çekicidir.  Ed.Reisinger'in kitabında (1923) ise Aynoroz dağından fotoğraflar görebiliriz.

Albüm'de (1984) sergilenen eserler arasında, İngiltere'de yayınlanan çığır açıcı “The Illustrated London News” (1842-1885) dergisiyle “The Graphic” (1869-1885) dergisinden alınmış nadir ve çok kayda değer tahta baskı gravürler yer almaktadır. Bu gravürlerin konusu 1842-1885 yılları arasında vuku bulmuş siyasal ve toplumsal olaylar ve savaşlara ilişkin yerler ve kişilerdir. İrlanda asıllı üretken yazar J. P. Mahaffy'nin Yunanistan gezisine, bu arada Aynoroz'a da ilişkin eseri (1890) kusursuz nitelikte tahta baskı gravürlerle donatılmıştır. Sözkonusu gravürler esas olarak kimi düşgücü eseri olan, kimiyse fotoğraflara dayanan ve kalemle yapılmış olan çizimler kullanmaktadır.

Yazan: İoli Vingopoulou