Samos adası (Sisam) edebiyat ve coğrafya yayınları evreninde, tüm Yunan adaları gibi, ilk kez 15. yüzyıl başlarında Cr. Buondelmondi'nin  elyazması haritalardan oluşan öncü eseri "Liber Insularum Archipelagi"de görülür. Bu eser daha sonra üretilmiş ada-sahil haritaları (isolario) için model olmuştu (B. dalli Sonneti, 1485; B. Bordone, 1547). Sonetti, haritalarını vezinle yazılmış yorumlarla tamamlar, Bordone ise kendine özgü haritalarına adaların tarihi ve yerel efsanelere ilişkin bilgiler verir.

16. yüzyıl sonlarına doğru Samos adası G. Fr. Camocio'nun (1574) o çağda çığır açıcı bir eser olan ada-sahil haritaları (isolario) arasında görülmektedir. Bu eser G. Rosaccio'nun (1598) daha sonra yayınlanan ada haritalarını hatta H. Beauvau'nun (1615) hacılık seyahatnamesini resimlendirir. Tüm benzer eserlerde olduğu gibi Antonio Millo'nun (1582-91) haritaları da dönemin basılı kitaplarından alınmış gravürlerle tamamlanır. Yunan asıllı Antonio, çizdiği haritaların - ve bu arada Samos haritasının - üzerinde deniz trafiğinin tehlikeli noktalarını işaretler. Yer adlarının saptanmasına gelince, Millo, dönemin liman rehberlerinden (portolan) yararlanır. 17. yüzyıl ortalarında Venedik gravür stilinin güzel bir örneğini sunan Μ. Boschini'nin  küçük boy kitabında Samos haritası, kitaptaki tüm öteki haritalar gibi, tarih-coğrafya bilgileri içeren açıklamalı bir metin eşliğindedir.

J. Laurenberg'in (1660) antik Yunanistan'ı gösteren ve mükemmel biçimde kazılmış haritaları, sanatçının derin bilgi hazinesini ortaya seren tarih-coğrafya içerikli metinler eşliğindedir.

Spon'ın eserinin vasat bir kopyası olmakla birlikte büyük başarı gören G. Wheler  seyahatnamesinde (1682) Samos adasından bir sikkenin görüntüsü yer alır. Ol. Dapper'in 1688 yılında çıkmış "Archipel" (okunuş: Arşipel, anlamı: takımadalar) adlı zengin içerikli tarih-coğrafya incelemesinde adanın ilginç bir haritası ve antik sikkeler gösteren bir tablo yer almaktadır. Gravürlerinin kusursuz tekniğiyle ünlü olan Ol. Dapper, bu eseri için çoğunlukla antik yunan ve latin edebiyatı yazarlarını, “portolan” (liman) haritaları ve “isolario”lar (ada haritaları), hatta çağdaş seyahatnamelerden tanıklıklar ve devrin geçerli haritalarını kaynak olarak kullanmıştı. Fr. Piacenza'nın (1688) “isolario”su, mükemmel bir kazıma ile yapılmış haritalarla Ege denizi adaları ile Kıbrıs ve Peloponez hakkında bol bilgi veren metinler içermektedir. 17. yüzyıl sonlarında yayınlanan J. Peeters'in  eserleri Osmanlı-Venedik savaşlarında Batı hristiyan güçlerinin zaferlerini vurgular. Eserin 1686 baskısında Avusturya, güneydoğu Avrupa, doğu Akdeniz, hatta Asya ve Suudî Arabistana'a kadar uzanan bir coğrafya alanından şehir, liman ve çeşitli manzaralar sergilenir. J. Peeters'in 1690 baskısı kitabında ise Adriyatik denizinden Hindistan'a dek ulaşan şehir, liman ve başka yerler görüntülenir.

J. Seller, Akdeniz kıyılarının ilk ayrıntılı haritası olan ve "English Pilot..." (okunuş: İngliş Paylot) adıyla bilinen eserin yaratıcısıdır. Sözkonusu eser ilk kez 17. yüzyılda yayınlanır, birçok yeni baskı yapar ve 19. yüzyıl dahil olmak üzere uzun süre kaynakça olarak kullanılır (burada sözkonusu olan 1771 baskısıdır). Seller'in toplu eserleri gemicilik haritalarında ingilizceyi geçerli dil kılmış ve ilerideki harita yayınlarını önemli ölçüde etkilemişti. Kitapta Samos sahillerine ilişkin çizimler yer almaktadır.

İçerdiği bilgi hazinesi bakımından son derece değerli bir yayın olan, J. Pitton de Tournefort'un eserinde (1717), Samos’a ilişkin görüntüler arasında adanın haritası, kadınların giyim adetleri, çeşitli tarihî alanlardan ayrıntılar ve adadaki kuş ve hayvanları gösteren bir tablo yer alır. Sözkonusu eser Tournefort'un Ege'de yaptığı geziden sonra yayınlanmış ve o andan itibaren Ege adalarında seyahat eden her gezginin güzergâhı için bir rehber olmuştu.

R. Pococke'un zengin içerikli ve bol resimler eşliğinde yayınlanan seyahatnamesi (1745) her türlü okuru tatmin etmiş bir eserdi. Bu eserde ilk kez Samos adasından tarihî eser planları, mimarî parça ayrıntıları ve antik kentin haritası yer alır. L. Mayer (1810) büyük rağbet görmüş olan eserlerinde sadece tarihî anıtları çizmekle kalmaz halkın günlük yaşamından hoş ayrıntılar da ekler. Yunanistan'daki örf ve adetler ile kıyafetler ve tarihî anıtlar hakkında yayınlanmış birçok kitap arasında Griechenland adlı eserde (yaklaşık olarak 1825) yer alan görüntüler daha önceki yıllarda yayınlanmış ve rağbet görmüş başka seyahatnamelerden alınmıştır. Böylelikle, "Samos'taki Pithagorion limanı" tablosu L. Mayer'in aynı konuyu işleyen gravürünün yeni kazımayla yapılmış bir kopyasıdır.

18. yüzyıl sonuyla 19. yüzyıl başlarında, antik çağlar ve yunan kültürü sevgisini yepyeni ve özgün bir biçimde dile getiren M.G.F.A. Choiseul-Gouffier'nin görkemli eseri "görüntü"yü seyahatnamenin başlıca öğesi kılar. Eserde Samos’taki antik harabelerden mimarî ayrıntılar, adanın haritası ve İreon (Heraion) antik sitinde ayakta kalmış sütunu içeren güzel görüntü yer alır. İngiliz asıllı topografya uzmanı W.M. Leake (1824) öteki eserlerinde olduğu gibi bunda da arkeolojik eserler üzerine düzenli ve ayrıntılı gözlemlerde bulunur.

The monumental work of  expressed the love of antiquity and the philhellenism of its  era in new and original fashion, establishing at the same time (around the late 18^th and early 19^th centuries) the primacy of image, or graphic representation,  in  travel chronicles. Choiseul-Gouffier also publishes details of ancient ruins, a map of Samos and the splendid view of the ancient column at the Heraion. 

Sütunu içeren harabeler görüntüsü F.C.H.L. Pouqueville'in  eserinde de (1835) görülür. Pouqueville, ayrıca Yunanistan'ın anakara kesimlerinin jeomorfolojisi hakkında en etraflı çalışmalardan birinin yazarıdır. 19. yüzyıl ortalarında yayınlanan J.H. Allan'ın  bol resimli Akdeniz seyahatnamesinde de aynı görüntü yer alır. L. Mayer’in sonradan renklendirilmiş gravürü (1830) yakın zamanda yayınlanmış bir Albümde görülür (Piraeus and Ports, 2000).

Ph. Argenti'nin yerel kıyafetlere ilişkin açıklamalı eserinde (1953), önemli bir sanatçı olan A.L. Castellan'ın son derece nitelikli –küçük boy- renkli gravürleri arasında bir Samos’lu kadın kıyafeti de yer alır.

Yunan özgürlüğünden önceki dönemin en önemli gezginlerinden biri olan ve gezdiği yöreler hakkında yaptığı aydınlatıcı gözlemlerle tanınan Ed.D. Clarke'ın eserinde (1814) Samos’un gemiden bakarken görünen dağlık şeridinin çizgisi; ve devrin önemli bir liman rehberinde (J. Roux, 1804) Samos limanı ve deniz sahasının haritası görülür.

19. yüzyıl ortalarından itibaren fotoğraf sanatı, mekânların öznel ve seçici bir biçimde yansıtılmasına son verip gerçeğin kaydedilmesinde son derece güçlü bir silâh olur. Ancak kullanılışı yine de sanatçının elinden geçmektedir. P. Jeancard'ın eserinde (1919) yer alan ve konusu yer manzaraları, çeşitli mekân ayrıntıları ve insan tipleri olan gravür ve akvareller yazarın kendi çizimlerine dayanır ve fotoğraf karelerini anımsatır. Fotoğraf çekimlerine damgasını vurmuş olan kişi ise F.F.Boissonnas'dir. Ünlü fotoğrafçı, Samos'ta, tutku ve duyarlıkla, İreon (Heraion) arkeolojik alanında yer alan şahane arkaik buluntulara odaklanır.

Yazan: İoli Vingopoulou