CASTELLAN, Antoine-Laurent. Lettres sur la Grèce, l'Hellespont et Constantinople, faisant suite aux lettres sur la Morée; Par A.L. Castellan. Avec vingt dessins de l'auteur, gravés par lui-même, et deux plans, Paris, chez H. Agasse, 1811
Fransız asıllı mimar, ressam ve gravürcü Antoine Laurent Castellan (1772-1838) Valenciennes şehrinde peyzaj resmi öğrenimi görüp İsviçre, İtalya ve Osmanlı İmparatorluğunda seyahat eder. Osmanlı İmparatorluğu sınırları içindeyken güney Yunanistan ve adalarda kısa bir gezinti yapar (Zakinthos/Zante, Kithira /Çuha, Mora, Hydra), İstanbul ve Çanakkale'yi gezer. 18. yüzyıl sonlarında, Sultan III. Selim zamanında, Fransa devletinin Osmanlı İmparatorluğuna karşı yaptığı geniş bir diplomatik açılım kapsamında, gemi tamiri ve limanda inşaat çalışmaları yapmak üzere Osmanlı başkentine yolladığı heyette Castellan çizimci olarak yer alır.
Heyet amaçladığı şeyleri gerçekleştirmez (savaş, salgın, yangınlar ve bir ayaklanma yüzünden şehri terketmek zorunda kalırlar), ancak Castellan izlenimlerini mektuplar biçiminde ve kendi desenlerine dayanan birçok gravür eşliğinde üç ayrı kitapta yayınlar. Ne var ki eseri, kötü bir şans yüzünden, Pouqueville'in kendi eserleriyle çok büyük bir başarı kaydettiği bir sırada yayınlanır. Castellan Güzel Sanatlar Akademisi üyeliğine seçilip yaşamının son yıllarını Akademiye adar. “Moeurs, usages, costumes des Othomans” (1812) başlıklı eseri Lord Byron ve başkaları tarafından özellikle övülür.
Castellan akıllı, nesnel ve de duyarlı bir biçimde Ege adaları, Mora ve Marmara denizi yörelerinin görünümünü kaydedip bakışını her yerin insan geleneklerine de yöneltir. Yunan müziği ve yunan ortodoks kilise sanatına karşı duyarlı olan ilk gezginlerden biridir. Fransız gezginin desenleri metni ile aynı tonda olup nazik anlatış uslubuna eşlik eder. Castellan yazdığı metinde karşılaştığı yeni evreni, kale, şehir, cami, kilise, çeşme, konut, değirmen, antik harabe ve insanları, hiç bir arka düşünce gütmeden betimler.
Sözkonusu kitapta Ege denizinde bazı adalar kısaca betimlenmekte [Kranai, Kea, Yaros, Euboia (Eğriboz), Kalogeros, Psara, Lesvos (Midilli), Bozcaada (Tenedos)] . Çanakkale boğazı, Gelibolu (Kallipoli), Lâpseki (Lampsakos) ve Marmara adası (Prokonnisos) ise daha ayrıntılı olarak betimlenmektedir. Castellan'ın İstanbul'dan seçtiği konular kadar (Beyoğlu /Pera, kayıklar, Rum gemicilerin gelenekleri, Yerebatan sarnıcı, soylu bir Rum kadını, bir osmanlı devlet adamının kabul günü, büyük bir yangın, mezarlıklar, veba salgını, Boğaz'daki saraylar, Türklerin örf ve adetleri vs.) bunları betimleyiş usulu de bu önemli gezginin özel bakışını ortaya koymaktadır.
Yazan: İoli Vingopoulou
