CLARKE, Edward Daniel. Travels in various countries of Europe, Asia and Africa by Edward Daniel Clarke LL.D. Part the First. Russia Tatary and Turkey, Londra, T. Cadell and W. Davies, 1810.
Babası yazar dedesi ise arkeolog olan Edward Daniel Clarke (1769-1822), Cambridge üniversitesinde doktorasını yapmış bir mineraloji uzmanıydı. Otuz yaşındayken J.M. Cripps adlı soylu kişiye refakat etme yoluyla 1799 yılından itibaren hemen hemen tüm Avrupa'yı gezer. İskandinavya'yı gezdikten sonra Moskova'ya kadar varır, oradan Osmanlı İmparatorluğu topraklarında İstanbul, Truva yöresi, Kıbrıs, Kutsal Yerler (Kudüs), Mısır, Kiklad adaları, Orta Yunanistan'ı ve Balkanları ziyaret eder. 1804'te Londra'ya döner ve daha sonraları piskopoz rütbesiyle kiliseye atanır. Yorulmadan çalışan ve güçlü bir gözlemci olan Clarke (okunuş: Klark), keskin ve uzağı gören bakışıyla çağının birçok önemli olayında hazır bulunup vakayinamesinde seyahatleri yanısıra bunları da aktarır. İlk baskısı altı cilt olarak yayınlanan vakayiname (1810-1823) yüz seksen beş tablo içermektedir.
Kitabın ilk bölümü Clarke'ın St. Petersburg, Novgorod ve Moskova gezisini anlatır. Nitekim Moskova kentine birçok bölüm ayırır. Ardından Don nehri etrafındaki Kazaklar yöresi betimlemeleri izler. Yolculuk Azak denizi/ Kırım yarımadası ve Tangarog'ta devam eder. Ek bölümünde Rusya nehirleri ve ulaşımları, ayrıca ulaşımı kolaylaştıran yapay kanallar hakkında ayrıntılı bilgiler ve Rusya'daki uzunluk ve ağırlık ölçü birimleri ile kullanılan paraları kaydeden cetveller yer almaktadır.
İlk ciltte Kutsal Yerler coğrafyasına giriş yapılır ve türk sikkelerinin değerinden sözedilir. Baştaki bölümler İstanbul hakkındadır: Topkapı sarayı, harem, padişahın tören alayları, pazaryeri ve Bizans hipodromundan sözedilir. Clarke Çanakkale'den Truva'ya gelip buradaki arkeolojik araştırmalarını ayrıntılı biçimde anlatır. Yoluna gemiyle devam edip Bozcaada (Tenedos), Lezbos (Midilli), Hios (Sakız), Kos (İstanköy) ve Knidos'u tarif ede ede Rodos'a gelir, devamında Fethiye'ye (Likya'nın Makri kenti) kadar ulaşır. Oradan Mısır ve Kıbrıs'a geçer, bunların da tarifini yaptıktan sonra son olarak Kutsal Yerleri baştan başa gezer. Kitabın ekinde bulunan şeyler arasında, Sultan 3. Selim'in 1807 yılında tahttan düşüşüyle ilgili evraklar, 650'ye yakın osmanlıca ve arapça elyazmaları listesi (tanrıbilim, metafizik, mantık, tarih, şiir, edebiyat, rüya tabirleri, coğrafya, gökbilim v.s. ile ilgili), Bin Bir Gece Masallarından 172 tane hikâye içeren bir katalog, ısı ölçme cetvelleri ve seyahat ettiği kervanların yaptığı saat süresine göre mesafeleri içeren ayrıntılı bir güzergâh cetveli yer alıyor.
İkinci cildin bir kısmıyla üçüncü ve dördüncü ciltler Yunanistan'ın çeşitli yörelerine ayrılmış. İskenderiye'den ayrıldıktan sonra yolculuk ettikleri gemi önce Kos (İstanköy) sonra Patmos adasında demir atar. Patmos manastırı kütüphanesinin yağmalanmasından bizzat Clarke sorumlu. Naksos, Paros, Siros, Sunion ve Vari'den geçtikten sonra Clarke bir günbatımı vakti karşısında Atina kenti ve Akropolis'teki anıtları görür. Eserinde "... ufukta Parthenon'un aklığı seçilmekteydi" diye yazar. Lusieri'nin Lord Elgin hesabına yaptığı Akropolis anıtları yağması hakkında doldurduğu sayfalar hala ilginçliğini koruyor. Clarke, Lusieri'ye, Erechtheion (Erehthion) tapınağında, Lord Elgin hesabına "çalışırken" rastlar. İtalyan sanatçı Karyatid heykellerinin mükemmel durumuna işaret eder, Clarke ise kitabında Avrupalıların antik çağ anıtları üzerinde üstlendikleri "çalışmaları" son derece olumsuz bir biçimde yorumlayıp, ayrıca bu "çalışmalar"ın onarılmaz zararlara sebep olan özensizliklerine de dikkati çeker. Ardından Peloponez'i (Epidavros, Nafplion, Argos, Mikene, Nemea'yı) gezip Atina'ya döner. Elefsis'te (Elefsina) bulunurken kendi isteğini takip ederek Demetra tapınağı girişinde (Propylaea) bulunan Pendeli mermerinden yapılmış iki dev Karyatid-Kistoforos heykelinden birinin oradan taşınmasını başarır. Bu heykel bugün Cambridge'deki Fitzwilliam müzesinde bulunuyor. Clarke'ın ve Cripps'in beraberlerinde götürdüğü, birinin 76 ötekinin 80 adet bavulunda, birçok mermer, elyazması, sikke ve mineral bulunmaktaydı. Herşeye rağmen Clarke'ın Yunanlıların meslekleri, adetleri ve yaşamları ile ilgili gözlemleri değerinden hiçbir şey yitirmemiştir.
İkinci cildin ekinde, ısı ölçmelerini kaydeden cetveller ve başka gezginlerin elyazması notlarından yapılan alıntılar yanısıra Clarke'ın ziyaret etmiş olduğu yerlerin tümünü içeren bir liste ve Venedik'te basılmış olan Κατάλογος των βιβλίων ελληνικών τε και κοινών της τυπογραφίας του Πάνου Θεοδοσίου του εξ Ιωαννίνων [Katalogos ton vivlion elinikon te ke kinon tis tipografias tu Panu Theodosiu tu eks İoaninon: Yanyalı Panos Theodosiu basımevinde yunanca ve başka dillerde basılmış kitaplar kataloğu] yer almaktadır.
Yazan: İoli Vingopoulou
Konular (83)
-
Snowflakes, which the author studied thoroughly during his journey from Saint Petersburg to Moscow.
-
Window of typical Russian rural house. Warm stockings worn by the women of Valday province, Russia.
-
Portrait of the Archbishop of Moscow in vestments of the Resurrection ceremony.
-
Ivan the Great Bell Tower, next to the Assumption cathedral at Cathedral Square in Moscow.
-
Footwear common to several countries of the North, especially Scandinavia and Russia.
-
Women from Penza, whom the author encountered in the city of Voronezh, Russia.
-
Woman from Little Russia, a historical geographic region, today part of Ukraine.
-
Icons of Indian deities worshiped by the Kalmyk nomads of the Caucasus.
-
View of Novocherkassk, capital of the Cossacks of Don river.
-
Cossacks of Novocherkassk enjoying their bath in the Don during the flood season.
-
Tatar of Astrakhan area (Nagoy tribe) travels in traditional vehicle.
-
Post office at southern Kuban, area inhabited by Tatar tribes, Russia.
-
View of the palace of the Khans of Crimea at Bahçesaray, Crimea.
-
Promontory near the monastery of Saint George at Chersonesus, Crimea.
-
Ruins of Greek Orthodox monastery at Chatyr-Dan mountain range near Simferopol, Crimea.
-
View of the interior chambers of the Genoese castle near Sebastopol, Crimea.
-
View of Cape Fiolent between Sebastopol and Balaklava, Crimea.
-
Tomb of British prison reformer John Howard at Kerch, Crimea.
-
View of the port of İğneada, north of Istanbul, at the Black Sea.