CLARKE, Edward Daniel. Travels in various countries of Europe, Asia and Africa. Part the second: Greece, Egypt and the Holy Land: Section the third..., Londra, T. Cadell and W. Davies, MDCCCXVI [=1816].

Babası yazar dedesi ise arkeolog olan Edward Daniel Clarke (1769-1822), Cambridge üniversitesinde doktorasını yapmış bir mineraloji uzmanıydı. Otuz yaşındayken J.M. Cripps adlı soylu kişiye refakat etme yoluyla 1799 yılından itibaren hemen hemen tüm Avrupa'yı gezer. İskandinavya'yı gezdikten sonra Moskova'ya kadar varır, oradan Osmanlı İmparatorluğu topraklarında İstanbul, Truva yöresi, Kıbrıs, Kutsal Yerler (Kudüs), Mısır, Kiklad adaları, Orta Yunanistan'ı ve Balkanları gezer. 1804'te Londra'ya döner ve bir süre sonra piskopoz rütbesiyle kiliseye atanır. Yorulmadan çalışan ve güçlü bir gözlemci olan Clarke (okunuş: Klark), keskin ve uzağı gören bakışıyla çağının birçok önemli olayında hazır bulunup vakayinamesinde bunları da aktarır. İlk baskısı altı cilt olarak yayınlanan vakayiname (1810-23) yüz seksen beş adet tablo içermektedir.

İlk ciltte Kutsal Yerler coğrafyasına giriş yapılır ve türk sikkelerinin değerinden sözedilir. Baştaki bölümler İstanbul hakkındadır: Topkapı sarayı, harem, padişahın tören alayları, pazaryerleri ve Bizans hipodromundan sözedilir. Clarke Çanakkale'den Truva'ya gelir; kitabında buradaki arkeolojik araştırmalarını ayrıntılı biçimde anlatır. Yoluna gemiyle devam edip Bozcaada (Tenedos), Lezbos (Midilli), Hios (Sakız), Kos (İstanköy) ve Knidos'u tarif ede ede Rodos'a gelir, devamında Fethiye'ye (Likya'nın Makri kenti) kadar ulaşır. Oradan Mısır ve Kıbrıs'a geçer, bunların da tarifini yaptıktan sonra son olarak Kutsal Yerleri baştan başa gezer. Kitabın ekinde bulunan şeyler arasında, Sultan 3. Selim'in 1807 yılında tahttan düşüşüyle ilgili evraklar, 650'ye yakın osmanlıca ve arapça elyazmaları listesi (tanrıbilim, metafizik, mantık, tarih, şiir, edebiyat, rüya tabirleri, coğrafya, gökbilim v.s. ile ilgili), Bin Bir Gece Masallarından 172 tane hikâye içeren bir katalog, ısı ölçme cetvelleri ve seyahat ettiği kervanların yaptığı saat süresine göre mesafeleri içeren ayrıntılı bir güzergâh cetveli yer alıyor.

İkinci cildin bir kısmıyla üçüncü ve dördüncü ciltler Yunanistan'ın çeşitli yörelerine ayrılmış. İskenderiye'den ayrıldıktan sonra yolculuk ettikleri gemi önce Kos (İstanköy) sonra Patmos adasında demir atar. Patmos manastırı kütüphanesinin yağmalanmasından bizzat Clarke sorumlu. Naksos, Paros, Siros, Sunion ve Vari'den geçtikten sonra Clarke bir günbatımı vakti karşısında Atina kenti ve Akropolis anıtlarını görür. Eserinde "... ufukta Parthenon'un aklığı seçilmekteydi" diye yazar. Lusieri'nin Lord Elgin hesabına yaptığı Akropolis anıtları yağması hakkında doldurduğu sayfalar hala ilginçliğini koruyor. Clarke, Lusieri'ye, Akropolis'teki Erechtheion tapınağında, Lord Elgin hesabına "çalışırken" rastlar. İtalyan sanatçı Karyatid heykellerinin mükemmel durumuna işaret eder, Clarke ise kitabında Avrupalıların antik çağ anıtları üzerinde üstlendikleri "çalışmaları" son derece olumsuz bir biçimde yorumlayıp, ayrıca bu "çalışmalar"ın onarılmaz zararlara sebep olan özensizliklerine de dikkati çeker. Ardından Peloponez'i (Epidavros, Nafplion, Argos, Mikene, Nemea'yı) gezip Atina'ya döner. Elefsis'te (Elefsina) bulunurken, kendi isteğini takibederek, Demetra tapınağı girişinde (Mikra Propylaea) bulunan Pendeli mermerinden yapılmış iki dev Karyatid-Kistoforos heykelinden birinin oradan taşınmasını başarır. Bu heykel bugün Cambridge'deki Fitzwilliam müzesinde bulunuyor. Clarke'ın ve Cripps'in beraberlerinde götürdüğü, birinin 76 ötekinin 80 adet bavulunda, birçok mermer, elyazması, sikke ve mineral bulunmaktaydı. Herşeye rağmen Clarke'ın Yunanlıların meslekleri, adetleri ve yaşamları ile ilgili gözlemleri değerinden hiçbir şey yitirmemiştir.

İkinci cildin ekinde, ısı ölçmelerini kaydeden cetveller ve başka gezginlerin elyazması notlarından yapılan alıntılar yanısıra Clarke'ın ziyaret etmiş olduğu yerlerin tümünü içeren bir liste ve Venedik'te basılmış olan Κατάλογος των βιβλίων ελληνικών τε και κοινών της τυπογραφίας του Πάνου Θεοδοσίου του εξ Ιωαννίνων [Katalogos ton vivlion elinikon te ke kinon tis tipografias tu Panu Theodosiu tu eks İoaninon: Yanyalı Panos Theodosiu basımevinde yunanca ve başka dillerde basılmış kitaplar kataloğu] yer almaktadır.

Burada sözkonusu olan cildin giriş bölümünde yazarın antik amforalar ve doğa tarihi (botanik ve mineraloji) hakkında gözlemleri ile Macaristan ve Transilvanya minerallerinin ağırlıklarını ve parasal değerlerini gösteren cetveller yer almaktadır. Bunları izleyen bölümlerde Clarke'ın Atina'dan Viyana'ya kadar yaptığı yolculuk betimlenmektedir. Yazar ilkönce Atinalıların adetleri ve halk oyunları hakkında yazar; ardından Maraton, Viotia (Boeotia: Tanagra, Thiva, Osios Lukas, Lefktra, Thespies, Elikonas, Livadia, Heronia, Skripu, Orhomenos) ve Fokida (Fokis: Delfi, Tithorea)'yı gezer. Yolculuk Termopiles, Tesalya ovası ve Tempi'de devam eder. Gezgin buradan Pidna, Aksios (Vardar) nehri ve Selanik'e yönlenir. Yolculuğun devamında Athos (Aynaroz), Amfipolis ve Kavala, ardından Trakya'da, Evros (Meriç) nehri, Tekirdağ'ı (Redestos) ve İstanbul'u ziyaret eder. Daha sonra Clarke İstanbul'dan ayrılıp doğu Trakya'yı, bugün Bulgaristan'da bulunan Burgaz (Pirgos) şehrini ve (Koca) Balkan dağlarını gezer. Oradan ise Bükreş ve Transilvanya maden ocaklarını ziyaret ettikten sonra Macaristan yoluyla Viyana'ya ulaşır.

Kitabın ek kısmında yazar Haçlıların 1205 yılında İstanbul'a yaptıkları hasaratlar hakkında bir metin, Niketas Choniates (Nikitas Honiatis)'in bir yazısından ingilizceye çevrilmiş alıntılar, Clarke'ın Yunanistan Mısır ve Kutsal Yerlerde derlemiş olduğu flora ile ilgili ayrıntılı bir çizelge, ve 1801 yılının Aralık ayından (Atina) 1802 yılının Temmuz ayına kadar (Viyana) gezdiği bütün yerlerin ısı derecelerini kaydeden bir cetvel dahil etmiştir. Bunlara ek olarak Clarke'ın yapmış olduğu güzergâhı ve ziyaret etmiş olduğu yerler arasındaki mesafe ve yolculuk süresini gösteren bir şema da yer almaktadır.

Yazan: İoli Vingopoulou

TRAVELOGUES

GEZGİNLERİN BAKIŞI

Yerler - Anıtlar - İnsanlar

Güneydoğu Avrupa - Doğu Akdeniz

Yunanistan - Anadolu - Güney İtalya

15. yüzyıl - 20. yüzyıl

Konular (59)