CLARKE, Edward Daniel
Babası yazar dedesi ise arkeolog olan Edward Daniel Clarke (1769-1822), Cambridge üniversitesinde doktorasını yapmış bir mineraloji uzmanıydı. Otuz yaşındayken J.M. Cripps adlı soylu kişiye refakat etme yoluyla 1799 yılından itibaren hemen hemen tüm Avrupa'yı gezer. İskandinavya'yı gezdikten sonra Moskova'ya kadar varır, oradan Osmanlı İmparatorluğu topraklarında İstanbul, Truva yöresi, Kıbrıs, Kutsal Yerler (Kudüs), Mısır, Kiklad adaları, Orta Yunanistan'ı ve Balkanları gezer. 1804'te Londra'ya döner ve bir süre sonra piskopoz rütbesiyle kiliseye atanır. Yorulmadan çalışan ve güçlü bir gözlemci olan Clarke (okunuş: Klark), keskin ve uzağı gören bakışıyla çağının birçok önemli olayında hazır bulunup vakayinamesinde bunları da aktarır. İlk baskısı altı cilt olarak yayınlanan vakayiname (1810-23) yüz seksen beş adet tablo içermektedir.
İlk ciltte Kutsal Yerler coğrafyasına giriş yapılır ve türk sikkelerinin değerinden sözedilir. Baştaki bölümler İstanbul hakkındadır: Topkapı sarayı, harem, padişahın tören alayları, pazaryerleri ve Bizans hipodromundan sözedilir. Clarke Çanakkale'den Truva'ya gelir; kitabında buradaki arkeolojik araştırmalarını ayrıntılı biçimde anlatır. Yoluna gemiyle devam edip Bozcaada (Tenedos), Lezbos (Midilli), Hios (Sakız), Kos (İstanköy) ve Knidos'u tarif ede ede Rodos'a gelir, devamında Fethiye'ye (Likya'nın Makri kenti) kadar ulaşır. Oradan Mısır ve Kıbrıs'a geçer, bunların da tarifini yaptıktan sonra son olarak Kutsal Yerleri baştan başa gezer. Kitabın ekinde bulunan şeyler arasında, Sultan 3. Selim'in 1807 yılında tahttan düşüşüyle ilgili evraklar, 650'ye yakın osmanlıca ve arapça elyazmaları listesi (tanrıbilim, metafizik, mantık, tarih, şiir, edebiyat, rüya tabirleri, coğrafya, gökbilim v.s. ile ilgili), Bin Bir Gece Masallarından 172 tane hikâye içeren bir katalog, ısı ölçme cetvelleri ve seyahat ettiği kervanların yaptığı saat süresine göre mesafeleri içeren ayrıntılı bir güzergâh cetveli yer alıyor.
İkinci cildin bir kısmıyla üçüncü ve dördüncü ciltler Yunanistan'ın çeşitli yörelerine ayrılmış. İskenderiye'den ayrıldıktan sonra yolculuk ettikleri gemi önce Kos (İstanköy) sonra Patmos adasında demir atar. Patmos manastırı kütüphanesinin yağmalanmasından bizzat Clarke sorumlu. Naksos, Paros, Siros, Sunion ve Vari'den geçtikten sonra Clarke bir günbatımı vakti karşısında Atina kenti ve Akropolis anıtlarını görür. Eserinde "... ufukta Parthenon'un aklığı seçilmekteydi" diye yazar. Lusieri'nin Lord Elgin hesabına yaptığı Akropolis anıtları yağması hakkında doldurduğu sayfalar hala ilginçliğini koruyor. Clarke, Lusieri'ye, Akropolis'teki Erechtheion tapınağında, Lord Elgin hesabına "çalışırken" rastlar. İtalyan sanatçı Karyatid heykellerinin mükemmel durumuna işaret eder, Clarke ise kitabında Avrupalıların antik çağ anıtları üzerinde üstlendikleri "çalışmaları" son derece olumsuz bir biçimde yorumlayıp, ayrıca bu "çalışmalar"ın onarılmaz zararlara sebep olan özensizliklerine de dikkati çeker. Ardından Peloponez'i (Epidavros, Nafplion, Argos, Mikene, Nemea'yı) gezip Atina'ya döner. Elefsis'te (Elefsina) bulunurken, kendi isteğini takibederek, Demetra tapınağı girişinde (Mikra Propylaea) bulunan Pendeli mermerinden yapılmış iki dev Karyatid-Kistoforos heykelinden birinin oradan taşınmasını başarır. Bu heykel bugün Cambridge'deki Fitzwilliam müzesinde bulunuyor. Clarke'ın ve Cripps'in beraberlerinde götürdüğü, birinin 76 ötekinin 80 adet bavulunda, birçok mermer, elyazması, sikke ve mineral bulunmaktaydı. Herşeye rağmen Clarke'ın Yunanlıların meslekleri, adetleri ve yaşamları ile ilgili gözlemleri değerinden hiçbir şey yitirmemiştir.
İkinci cildin ekinde, ısı ölçmelerini kaydeden cetveller ve başka gezginlerin elyazması notlarından yapılan alıntılar yanısıra Clarke'ın ziyaret etmiş olduğu yerlerin tümünü içeren bir liste ve Venedik'te basılmış olan Κατάλογος των βιβλίων ελληνικών τε και κοινών της τυπογραφίας του Πάνου Θεοδοσίου του εξ Ιωαννίνων [Katalogos ton vivlion elinikon te ke kinon tis tipografias tu Panu Theodosiu tu eks İoaninon: Yanyalı Panos Theodosiu basımevinde yunanca ve başka dillerde basılmış kitaplar kataloğu] yer almaktadır.
Burada sözkonusu olan cildin giriş bölümünde yazarın antik amforalar ve doğa tarihi (botanik ve mineraloji) hakkında gözlemleri ile Macaristan ve Transilvanya minerallerinin ağırlıklarını ve parasal değerlerini gösteren cetveller yer almaktadır. Bunları izleyen bölümlerde Clarke'ın Atina'dan Viyana'ya kadar yaptığı yolculuk betimlenmektedir. Yazar ilkönce Atinalıların adetleri ve halk oyunları hakkında yazar; ardından Maraton, Viotia (Boeotia: Tanagra, Thiva, Osios Lukas, Lefktra, Thespies, Elikonas, Livadia, Heronia, Skripu, Orhomenos) ve Fokida (Fokis: Delfi, Tithorea)'yı gezer. Yolculuk Termopiles, Tesalya ovası ve Tempi'de devam eder. Gezgin buradan Pidna, Aksios (Vardar) nehri ve Selanik'e yönlenir. Yolculuğun devamında Athos (Aynaroz), Amfipolis ve Kavala, ardından Trakya'da, Evros (Meriç) nehri, Tekirdağ'ı (Redestos) ve İstanbul'u ziyaret eder. Daha sonra Clarke İstanbul'dan ayrılıp doğu Trakya'yı, bugün Bulgaristan'da bulunan Burgaz (Pirgos) şehrini ve (Koca) Balkan dağlarını gezer. Oradan ise Bükreş ve Transilvanya maden ocaklarını ziyaret ettikten sonra Macaristan yoluyla Viyana'ya ulaşır.
Kitabın ek kısmında yazar Haçlıların 1205 yılında İstanbul'a yaptıkları hasaratlar hakkında bir metin, Niketas Choniates (Nikitas Honiatis)'in bir yazısından ingilizceye çevrilmiş alıntılar, Clarke'ın Yunanistan Mısır ve Kutsal Yerlerde derlemiş olduğu flora ile ilgili ayrıntılı bir çizelge, ve 1801 yılının Aralık ayından (Atina) 1802 yılının Temmuz ayına kadar (Viyana) gezdiği bütün yerlerin ısı derecelerini kaydeden bir cetvel dahil etmiştir. Bunlara ek olarak Clarke'ın yapmış olduğu güzergâhı ve ziyaret etmiş olduğu yerler arasındaki mesafe ve yolculuk süresini gösteren bir şema da yer almaktadır.
Yazan: İoli Vingopoulou
CLARKE, Edward Daniel - Thrace
-
The Hippodrome of Constantinople with the Obelisk of Theodosius I and Sultan Ahmed I Mosque.
-
View of the port of İğneada, north of Istanbul, at the Black Sea.
-
The sea of Marmara seen from the window of author's inn at Tekirdag (Raidestos).
-
View of the interior of Hagia Sophia in Istanbul, from the entrance looking towards the altar.
CLARKE, Edward Daniel - Rest Images
-
Entrance to Khalig canal, possibly Trajan river in antiquity.
-
Remains of the Theatre at Telmessus (today Fethiye) with one of the smaller portals upon the left.
-
The Straits of Samos for the South East looking towards the North West.
-
Remains of the Thermae of Herodes Atticus in Alexandria Troas (today Eski Stambul).
-
Remains of an building in the ancient city Skepsis (today Kurşunlutepe) in Asia Minor.
-
Survey of the country between Aboukir & Alexandria in Egypt.
-
The order of the British corps at Abu Qir, when they took it over from the French (8 March 1801).
-
Signets bearing letters of the Phoenician alphabet from Larnaca region.
-
Inscription in Phoenician on signet found at Larnaca region.
-
Bethlehem to the N.E. with the monastery containing the cave of Nativity to the left.
-
Plan of the portals of the Theatre at Telmessus (today Fethiye).
-
Principal portal of the Theatre at Telmessus (today Fethiye).
-
Topographic survey of the ruins of Cnidus showing the isthmus and the two harbours.
-
Grotto at Nazareth said to have been the House of Joseph and Mary.
-
Holy Sepulchre as it existed prior to its reparation A.D. 1555.
-
Entrance to the Bay of Marmorice [Marmaris] bearing North, with the Coast of Caria, opposite Rhodes.
-
Vaulted building at Alexandria Troas (today Eski Stambul) in Asia Minor.
-
Source of the Scamander (today Karamenderes river) in Mount Ida, in the Troad.
-
Hieroglyphic tablet, as it was found at Saccara, closing the mouth of one of the Mummy Pits.
-
Amorgos, Samos, Fournoi, Icaria, and the strait between Andros and Tinos.
-
Portara (Gate of the temple of Apollo) in Naxos. The city and port in the background.
-
Scarabean Gem, in the Author's Possession. Hermes and Charon leading a woman to Hades.
-
View of the Saronic Gulf from the Parthenon. The Acropolis of Corinth and Salamis in the distance.
-
Remains on the site of the temple of Apollo Meleas on Mount Cynortium.
-
Part of a terracotta cornice and frieze found in the Sanctuary of Asclepius in Epidaurus.
-
Clay vases (votive offerings) from ancient tombs in the Peloponnese.
-
Map of Greece and the Eastern Mediterranean, showing the itinerary of Edward Clarke.
-
Map of the Troad, on which several tumuli and ancient remains are noted.
-
The region around the ancient city Skepsis (today Kurşunlutepe) in Asia Minor.
-
Byzantine icon found among the ruins of Sepphoris or Diocaesarea (today Tzippori).
-
Portrait of the Archbishop of Moscow in vestments of the Resurrection ceremony.
-
Ivan the Great Bell Tower, next to the Assumption cathedral at Cathedral Square in Moscow.
-
Footwear common to several countries of the North, especially Scandinavia and Russia.
-
Women from Penza, whom the author encountered in the city of Voronezh, Russia.
-
Woman from Little Russia, a historical geographic region, today part of Ukraine.
-
Icons of Indian deities worshiped by the Kalmyk nomads of the Caucasus.
-
View of Novocherkassk, capital of the Cossacks of Don river.
-
Cossacks of Novocherkassk enjoying their bath in the Don during the flood season.
-
Tatar of Astrakhan area (Nagoy tribe) travels in traditional vehicle.
-
Post office at southern Kuban, area inhabited by Tatar tribes, Russia.
-
Window of typical Russian rural house. Warm stockings worn by the women of Valday province, Russia.
-
Snowflakes, which the author studied thoroughly during his journey from Saint Petersburg to Moscow.
-
View of the palace of the Khans of Crimea at Bahçesaray, Crimea.
-
Promontory near the monastery of Saint George at Chersonesus, Crimea.
-
Ruins of Greek Orthodox monastery at Chatyr-Dan mountain range near Simferopol, Crimea.
-
View of the interior chambers of the Genoese castle near Sebastopol, Crimea.
-
View of Cape Fiolent between Sebastopol and Balaklava, Crimea.
-
Tomb of British prison reformer John Howard at Kerch, Crimea.
-
View of the plain of Marathon with the Tumulus of the Athenians.
-
Ancient votive offerings of terracotta and marble from Thebes.
-
Delphi, the highest summit of Mount Dirfi in Euboea, as seen from Mount Helicon.
-
Ancient inscription incorporated in the walls of Panagia Skripou church in Orchomenos.
-
Ancient inscription incorporated in the walls of Panagia Skripou church in Orchomenos.
-
View of Thermopylae from Mendenitsa. In the background, the Malian gulf.
-
Silver coins of ancient Locris (today part of Phthiotis district).
-
Map of Via Egnatia from Thessaloniki to ancient Epidamnus (today Dürrës, Albania).
-
Ancient oil lamp with symbols of god Hermes, from the area of Kavala.